अलि पर गाैरीघाट नजिकैकाे खेतमा चङ्गा झर्याे । चङ्गा झर्नु अघि नै त्यहाँ हामी जस्ता केटाकेटहीहरू हुल बाँधेर बसिसकेका रहेछन्, चेट भएकाे चङ्गा टिप्न । एउटा हाेचाे कद भएकाे केटाेले चङ्गा हात पारेछ । ‘याे चङ्गा मेराे हाे’, भनेर दाबी गर्न अरू चार पाँच जना केटाहरू पहिले नै त्यहाँ पुगिसकेका थिए । सुजन र म पनि त्यही भीडमा मिसियाैं । केटाहरू बिच चङ्गा तानातान हुन थाल्याे । चङ्गा च्यातिएर चङ्गाकाे कागज दुईजना केटाहरूका हातमा, चङ्गाकाे करङ सुजनकाे हातमा र धागाे भने मेराे हातमा पर्याे । सबै केटाहरूले केहीबेर एकअर्कालाइ हेराहेर गरे । अनि सबैले आकाशतिर हेरे । म हातमा धागाे बेर्न थाले । आकाशमा धेरै नै चङ्गाहरू उडिरहेका थिए । केही चङ्गाहरू जुध्दै थिए । अबकाे केही बेरमा अर्काे चङ्गा पनि चेट हुनेवाला थियाे । हामी सबै आशातित भई आकाशतिरै हेरिरह्याैं ।

वि. सं. २०५०-५२ तिरकाे कुरा । हामी काठमान्डूकाे कुमारीगाल, गाैरीघाट एरियामा बसाेबास गर्थ्याैं । बुबाआमाकाे भुत्ले क्याम्पस थियाे । त्याे बेला ऊनी धागाेकाे व्यवसायलाई भुत्ले क्याम्पस भन्थे । दुईवटा घरमा तल्लाे तलादेखि माथिल्लाे तलासम्मै चर्खा र फिर्के, ऊनका डल्ला र लाछीहरू यत्रतत्र छरिएका हुन्थे । हामीले लगाउने लुगामा ऊनकाे भुत्ला टाँसिएकाे त हुन्थ्याे नै, हामीले खाने खानामा समेत उनका रेसाहरू मिसिन्थे । अ, भुत्ले क्याम्पस माथि छुट्टै कथा अर्काे बेला लेखम्ला, सुनाम्ला ।

असाेज महिनाकाे पहिलाे हप्ता, पानी पर्न छाडेर आकाश निलै भएर खुलेकाे थियाे । गाैरीघाट आसपासका खेतहरू धानले पहेलै देखिएका थिए । कुमारीगाल अलि हाइटमा भएकाे हुँदा गाैरीघाटतिरका खेतका फाँटहरू धानकाे सिजनमा पहेलपुर र अन्य सिजनमा हरियाे देखिन्थ्याे । पछि ती फाँटमा फाट्टफुट्ट घरहरू फल्न थाले । अहिले त्यहाँ घरैघरै फलेका छन् । अन्न र तरकारी फलाउने ठाउँ कहाँ पाउनु !

एकदिन हाम्राे घर नजिकैकाे गल्लिमा जाेन र साेन एउटा सिलाैटा जस्ताे ढुङ्गा माथि अर्काे लाेहाेराे जस्ताे ढुङ्गाले केही पिँध्दै थिए । ‘चिरिक, चिरिक’ आवाज आउने, मसिनै हुने गरी सिसा पिँध्दै रहेछन् । जाेन र साेन दुइ जुम्ल्याहा दाजु भाइ थिए । हाम्राे भुत्ले कारखानाकाे छेवैमै उनीहरूकाे एकतले घर थियाे । उनीहरू हामी भन्दा अलि उमेरले ठूलै थिए । खासमा ती दुवै हाम्राे दाजुकाे साथी थिए । तर हामीहरूलाई पनि उनीहरूसँगै खेल्नवर्न समेट्थे । जाेनले मलाई देख्ना साथ, “ओइ, तसँग यस्ताे छ?”  भनेर साेध्याे । उसले भनेकाे यस्ताे, अरू केही नभएर ट्यवुलाइटकाे ट्युव थियाे । मैले ‘छैन’ भनेर मुन्टाे हल्लाए । साेनले थप्दै भन्याे, “छ हाेला । जा त हेर् ।” म ‘हुन्छ’ भनेर टाउकाे हल्लाउँदै घरतिर लागे ।

खासमा उनीहरू धागाेलाई धारिलाे बनाउने माझामा मिसाउन सिसा पिँध्दै रहेछन्, जसलाइ ‘खाँची’ भनिन्थ्याे । साबुदाना, पिठाे, अनि खाँचीलाई राम्राेसँग पकाएर माडजस्ताे बाक्लाे माझा बनाइन्थ्याे । त्यसरी बनाएकाे माझा धागाेमा दलिन्थ्याे । जाेन साेन दाइहरूका घरकाे छतमा पिलरकाे रड निस्किएकाे थियाे । साेही रडहरूका वरिपरि घुमाएर धागो बेर्दै माझा दलिन्थ्याे । यसरी माझा दल्दा कतिपटक हात चिरिने, काटिने हुन्थ्याे । माझा दलेपछि केही बेर धागाे सुक्नका लागि त्यतिकै छाडिन्थ्याे । यसरी माझा दलेकाे धागो बलियो र धारिलो हुन्थ्यो । जसले गर्दा अरूका चङ्गा चेट गराउन सजिलाे हुन्थ्यो । जसकाे धागाे धारिलाे छ, उसले धेरै चङ्गा चेट गराउन सक्थ्याे । जाेन, साेन र चाके दाइहरू हाम्राे टाेलकाे नामुद चङ्गा उडाउनेहरूमा पर्थे । चाके दाइ अर्थात् मेराे दाइकाे अर्काे साथी । उनकाे खास नाम कुमार हाे तर उनले लागू औषध सेवन गरी गरी ज्यान सुकाइसकेका थिए । उनकाे जीउ यतिसम्म सुकेकाे थियाे की, लगाएकाे प्यान्ट पनि कम्मरमा नअडिने, फुस्कीरहने, अनि उ हातले माथि तानी रहने; त्यही भएर उनका साथीहरूले उसकाे नाम ‘चाके’ राखिदिएका थिए ।

नीलाे आकाशमा थरिथरिका चङ्गाहरू उडिरहेकाे देख्दा दसैँ आउँदैछ भन्ने भेउ पाइन्थ्याे । चङ्गा चेट भएकाे बेला चङ्गा टिप्न धान खेतै खेत कुदेर गाैरीघाट र बागमतीसम्म पुग्नु हाम्राे दिनचर्या भैसकेकाे थियाे । त्यही भएर हाम्राे ध्यान भुँइतिर कम आकाशतिर बढी हुन्थ्याे । बाबाचे, तीन धर्के, राते, पहेले, जस्ता चङ्गाका नामहरू हुन्थे । चङ्गा उडाउने व्यक्ति काे हाे भनेर नचिनेता पनि चङ्गा हेरी, साेकाे आधारमा चङ्गा उडाउनेलाई बाेलाइन्थ्याे । जाेनले आकाशमा उडिरहेकाे बाबाचे चङ्गालाई इङ्गित गर्दै, “बाबाचे, धागाे छाेड । ए, बाबाचे, छाेड, धागाे छाेड ।” भन्दै, कराउँदै थियाे । उसले भने तीन धर्के चङ्गा उडाइरहेकाे थियाे । म पनि उसँगै स्वरमा स्वर मिलाउँदै, “बाबाचे, धागाे छाेड । धागाे नभए टुप्पी जाेड ।” भन्दै कराउँथे । यसरी कराउँदै उफ्रनुकाे मजा नै अर्कै हुन्थ्याे । केही बेरमै बाबाचेवाला चङ्गाकाे धागाे छुट्दै गयाे । मैजुबहालबाट उडेकाे चङ्गा बिस्तारै गाैरीघाटसम्मै आइपुग्याे । जाेनले लट्टाई हल्लाई हल्लाई घुमाउन थाल्याे । उसले पनि धागाे छाेड्दा बजेकाे लट्टाइकाे ‘प्याटर प्याटर’ आवाजले अब केही बेरमा बाबाचे र तीन धर्के जुध्नेवाला छ भनेर भेउ पाउन सकिन्थ्याे । सुजन र म चङ्गा टिप्न जान रेडी भएर बसेका थियाैं । सुजनले पनि आफूसँग भएकाे गाेल्टिनकाे लट्टाई मलाई देखायाे । त्याेबेला चङ्गा, लट्टाई, धागाे र माझा किन्नु जाे काेहीकाे बुताले भ्याउँदैनथ्याे । चङ्गा वा लट्टाई किन्न चावहिलकाे गणेशथान या त महाबाैद्धसम्मै पुग्नुपर्थ्याे । त्यही भएर, जुगाड सामानहरू प्रयाेग गरी लट्टाई बनाईन्थ्याे र चेट भएकाे चङ्गा बटुलेर उडाइन्थ्याे । धागाे भने त्यही चेट भएर आएकाे चङ्गासँगै चुडिएर आएका रहल पहल धागाेहरू गाँसेर लामाे बनाइन्थ्याे । लट्टाई बनाउन त्याे बेला पाउडर दुध प्याक भएर आउने टीनकाे बट्टालाई बढी जसाे प्रयाेगमा ल्याइन्थ्याे । हामी त्यसलाई ‘गाेल्टिन’ पनि भन्ने गर्दथ्याैं । गाेल्टिनकाे दुवै छेउमा प्वाल बनाएर बाँसकाे कप्टेराे घुसाएर बनाएकाे लट्टाईकाे आवाज अर्कै आउथ्याे ।

एकदिन चेट भएकाे चङ्गा लिन दाैडने क्रममा घरकाे छतबाट लडेर सुजनकाे खुट्टा भाँचियाे । उता सुजनकाे खुट्टा भाँचियाे, यता केही दिन म नजरबन्दमा परे । बुबा आमाले मलाई लगभग एक हप्तासम्म घरबाट बाहिर निस्कनै दिएनन् । बिहान स्कूल जाने, स्कूलबाट फर्कनासाथ घरमा बसेर पढ्ने बाहेक अरू काम भएन । बाहिर, बेला बेलामा मेरा अन्य साथीहरू कराएकाे, चिच्याएकाे सुन्थे । छिमेकमा जाेन-साेन दाइ पनि आफ्नाे छतमा निस्किएर ‘बाबाचे धागाे छाेड’ भन्दै कराउँदै थिए । म भने यता काेठाभित्रै बसेर,  “बाबाचे धागाे छाेड । धागाे नभए टुप्पी जाेड ।” भन्दै चिच्याउँदै थिए ।

***

असाेज, २०७९ । अझै पानी परि नै रहेकाे छ । आकाश अझै खुलेकाे छैन । बेला बेला खुलेकाे आकाशतिर हेर्छु; अह एउटा पनि चङ्गा देख्दिन ! घरैघरले भरिएकाे शहरका छतहरूमा निस्केर चङ्गा उडाउनेहरू आफै चङ्गा झै उडेर कतै हराए की, या चङ्गा उडाउने चलन नै बिलायाे की ? म साेच्दै एकछिन यत्तिकै टाेलाउँछु ।

Featured Photo Credit
"Kiterunners" by Fotovijver.nl is licensed under CC BY-NC-ND 2.0.

रिङ् गयो । उसले उताबाट फोन उठाउनासाथ मैले भने ‘अ, भन् ।”

‘तैले, एउटा खवर था‘पाइस ?” सन्तोषले उत्सुकता साथ मलाई सोध्यो ।

‘अह, था‘पाइन त !” मैले केही थाहा नपाए झै भने । हुन पनि मलाई त्यल्ले भन्न आटेको खबरको बारेमा के था ?

‘नारन काका त गएछन् !” सन्तोषले अलि भावुव हुँदै भन्यो ।

‘ए ! कैले ?” म पनि छक्क परे । मैले थाहा पाईहाले, नारन काका काँ गएका हुन् भनेर । परलोक ! एकदिन सवैले जानै पर्नै ठाउँ ।

बुढा ! बिचरा नारन काका ! अलि बर्ष अघिदेखि नै तिनी बिरामी थिए । गएको साल पत्ता लागेछ, कि तिनलाई त टिवी भएको रहेछ ।

पाँच महिना मात्र भएको थियो नजिकैको भिमान स्वास्थ्य चौकीबाट निःशुल्क डट्स लिदैंथे क्यार !

‘हजारको देखेर नोट पनि, चिल्लो भयो नारन, साउनीको ओठ पनि !” मिठो भाका हालेर यो गीत गाउँथे नारन काका, आफ्नो नियमित दैनिकी बित्ने साइलीको भट्टिमा । पाँच रूपैँयाको नोट साउनीलाई देखाउँदै उनी यही गीत बारम्बार गाउने गर्दथे । ‘हजारको देखेर नोट पनि…”

साउनी पनि के कम ‘अ, यो नारन बजिया ! हजार र पाँच रुपैँयाको नोट पनि चिन्दैन भन्ठान्दो हो !”

नारन काका साउनीको त्यो बचनले खिस्रिक्क पर्थे, अनि भन्थे ‘हजार हैन त हामीलाई पनि था‘छ नि । त्यै पाँच रुपियाँको भए पनि देउ न त, एक गिलास ।” चाउरी परेका गाला । गुन्द्रुके कपाल । दुव्लो–पातलो ज्यान । हरबखत धोती बेर्ने अनि मैलो सर्ट भिरेका, यी बुढा नारन काकाका खुट्टामा कहिले काँही हुन्थे हात्ति छाप चप्पल । तर प्रायजसो उनका ती खुट्टाहरू नाङ्गै हुनेगर्थ्याे ।

त्यसबखत गाउँमा हल्ला चलेको थियो कि नारनलाई सुँघ्ने बित्तिकै लाग्छ भनेर । हुन पनि हो । बिहानपख सद्धे डाँडा लागेका बुढा आधा–एक घण्टामा ‘हजारको…” गीत गाउँदै वल्लो भित्ता र पल्लो भित्ता गर्दै आइपुग्थे । घर पुग्नासाथ नारन काका र काकीको महाभारत शुरु हुन्थ्यो ।

मैले पढ्ने स्कूल नारन काकाको घर नजिकै पर्थ्याे । स्कूल जाने बेला जहिले पनि बाटामा एक न एक थोक बज्रिएकै हुन्थ्यो । कहिले कुचो, कहिले सिलावरको थाल त कहिले बुढाको धोती, बाटामा आइपुग्थ्यो । स्कूल आएका केटाकेटीहरूको त्याँ जमात लाग्थ्यो उनीहरूका चर्तिकला हेर्नका लागि ।

नारन काकाले च्याँठिदै ठूलो स्वरमा ‘तिमीहरूलाई त…!” भनेर चिच्याए पछि, केटाकेटीहरूको भागाभाग हुन्थ्यो । कति त डरले ती लड्थे । कोही कट्टु समाउँदै पाखा लाग्थे । उनी घरमा नानाभाती फलाकेको, स्कूलका कक्षा कोठा–कोठामा सुनिन्थ्यो ।

स्कूलका शिक्षक–शिक्षिकाहरूले पनि नारन काकालाई बेला–बेलामा सम्झाउने गर्थे । सम्झाउँन्जेलसम्म असल बालकले झैं मुण्टो झुकाएर उनीहरूको कुरा बडो ध्यान पूर्वक सुने झैं, हो होमा हो मिलाउँथे र ती शिक्षक–शिक्षिकाहरू आफ्नो बाटो लागेपछि, सनक्क सन्कदै तिनी भन्थे ‘तिम्रा बाउँका…खाइद्या छैन क्यार !”

‘हे आमा ! नारनको…!” नारन काकाको अर्को भाका थियो यो । ‘हे आमा ! नारनको…!”

उनको यो भाका भने अलि मर्मस्पर्शी हुन्थ्यो । यो भाका सुनेपछि पत्ता लाग्थ्यो कि आज नारन काका पक्कै पनि पीरमा परेका छन् वा कुनै गहिराे पीडामा छन् अथवा उनले कसैको झपार खाएका छन् । घरमा बुढीसँग झगडा गरेर बसेका दिन पनि दिनभर उनी यही गीत गाउँदै बस्थे ‘हे आमा”

‘छन् गेडी सबै मेरी, छैनन् गेडी सबै टेढी !” यो उनलाई कसैले नपत्याएको बखत गाउँने अर्को घतलाग्दो भाका थियो । तर उनको हातमा पाँचको नोट पर्नासाथा अनुहारको चमक नै फेरिन्थ्यो र सुरु हुन्थ्यो ‘हजारको देखेर नोट पनि…’

गाउँमा शहरबाट कोही आएको थाहा पाउनासाथ तिनको अगाडि थोते दाँत फिस्स पार्दै पुगिहाल्थे हात फिँजाउन । अनि भन्थे ‘टेन रुपिज, प्लिज !’

उनले एक अक्षर पनि पढेका छैनन् रे, मेरा बुबा भन्ने गर्नुहुन्थ्यो । तर जाँड–रक्सीले मातेको बेला उनी खर्रर्र अँग्रेजी मिसाइ–मिसाई बोल्थे । म तीन छक्क पर्थै–हैन एक अक्षर पनि नपढेका मान्छेले यति मज्जासँग कसरी अँग्रेजी बोलेको होला !

‘ह्वाट इज दिस…हुचुकु प्यामे !’ यो ‘हुचुकु प्यामे’ को अर्थ के हो यो त तिनलाई पनि थाहा थिएन तर उनको मुखमा झुण्डिसकेको थेगो जस्तै भैसकेको थियो यो, ‘हुचुकु प्यामे’ । उनको दिमागमा एक किसिमको मज्जाको भ्रम थियो कि, शहरबाट आउनेहरूसँग टन्न पैंसा हुन्छ र तिनले मागेका जत्ति दिन्छन् रक्सी खानलाई । अझ शहरबाट आउनेहरूसँगको उनको फर्माइस ‘लोकल’ हुन्नथ्यो, ‘बिदेशी’ हुन्थ्यो र भन्थे ‘नो, नो लोकल…सिलप्याक..सिलप्याक ।’ शहरबाट आएकाहरूमा कोही कोही त पैसावाला नै हुन्थे । तिनीहरूले भने नारन काकाको फर्माइस पुरा गर्नसक्थे । तर बिचरा ती मजस्ता बिद्यार्थीहरू भने बेला–बेलामा मर्कामा पर्थे । माया लाग्थ्यो तिनको चाउरी परिसकेका अनुहारले, थोते दाँत देखाइ फिस्स हाँस्दा अनि दिने गर्थे म पनि ‘सय–पचास’ ।

बिशेष गरी दशैंका बेलामा नारन काकालाई भने वास्तवमै दशैं आउँथ्यो । दशैंको बेलामा शहरमा रहेका र विदेशबाट फर्किएका गाउँलेहरूले दिएका पैंसाहरूले नारन काकाको धोतीको पोल्टा भरिन्थ्यो । उनको भुँइमा खट्टा हुन्नथ्यो, त्यो बेला । उनी आफूलाई गाउँकै धनी सम्झन्थे । बिहानदेखि डाडाँमा उक्लिएका नारन काकाको फिर्ती सवारी राती सवैजना सुतिसके पछि हुन्थ्यो । उनी कराएको परैबाट प्रस्ट सुनिन्थ्यो । त्योबेला उनको मुखबाट नेपाली–अँग्रेजी र अन्य–अन्य उनका आफ्नै शव्द–सागरहरूले भरिएका मानसपटलबाट विभिन्न आवाज र शव्दहरू बाहिर भुटिएका हुन्थे, मकै भुटेझैं । र घर पुग्नासाथ सुरु हुन्थ्यो क्रमशः रहेको महाभारतको बाँकी भाग । नारन काकीदेखि लिएर उनका छोरा–छोरीले समेत तिनलाई कुट्ने र नानाभाती गालि गर्ने गर्दथे । उनी डाँको छोडेर रोएको मेरो कानले सहन सक्दैनथ्यो । निदाइसकेको म पनि बिउझने गर्दथे, झल्यास्स् उनको रोदन सुनेर । सुन्थे र सुनिरहन्थे । र त्यहाँको हल्ला कम भए पछि, पानी पिएर घुप्लुक्क सुत्थे ।

जाँड–रक्सी नछोएको दिनका कुरा बेग्लै हुन्थे नारन काकाका । उनको रूप नै फेरिएको हुन्थ्यो । उनी सारै भद्रभलाद्मी झै हिंड्ने र कुरा गर्ने गर्थे । मेरा बुबा भन्ने गर्नहुन्थ्यो ‘यो नारन बजिया, जाँड खाँदा मात्र हो त्यस्तो । नखाँदा त भद्र छ नि गधा!’

उनी जवान छँदा त निक्कै हट्टाकट्टा र फुर्तिला थिए अरे । कत्रा–कत्रा काठका खावा जङ्गलदेखि एकैजनाले जुरुक्क बोकेर, फननन घर ल्याइपुर्याउँथे रे । खेतिपातीमा पनि उतिकै सिपालु थिए रे तिनी । गाउँमा काम–कर्म केही गर्नु पर्यो की सबैले नारनलाई नै खोज्ने गर्थे रे । सबैका प्यारा थिए नारन काका ।

तर, रक्सी उनको मुखमा परेको दिनको त कुरै नगरौं !

पछिल्लो समय, यसपटकको दशैंमा उनलाई देखेर मेरो मन साह्रै कुडिएको थियो । झन् झन् दुव्लाएर, हड्डि मात्र पो देखिन्थ्यो उनको ज्यानमा । तर उनको त्यो चाहुरी परेको अनुहारले थोते दाँत देखाइ हाँस्ने बानी भने जस्ताको तस्तै रहेछ ।

म छक्क परे । यसपालि त उनले ‘गिभ मि टेन रुपिज’ भनेर हात पनि पो पसारेनन् । केही दिन गाउँमा बस्दा उनको आवाज पनि सुन्न पाईन । मैले बुबाकै मुखबाट सुने, उनलाई टिवी भएको छ रे । ‘अचेल जाँड–रक्सी केही पनि छुँदैन । साधु भएको छ मोरो ।’ बुबा भन्दै हुनुहुन्थ्यो । ‘भिमानबाट डट्स ल्याएर खादैछ । खै, निको हुन्छ त होला नि!’

मलाई नारन काकालाई टिवी भएको छ भन्नासाथ एकदिनको याद आयो । एकदिन गाउँमा खै कस्ले हो टि.भी. ल्याएका थिए । नारन काकाले पनि थाहा पाएछन्, टि.भी. ल्याएको कुरा । ‘पैसा हुनेले ल्याउँछन् नी टि.भी. । आफ्नो त ज्यान मै छ टिवी, किन चाहियो र टि.भी.!’ उनी सबैलाई यसै भन्दै, सुनाउँदै हिड्थे । ‘यी, अनि यो चाँहि मेरो एन्टेना !’ उनी आफ्नो टुप्पी तनक्क तानेर देखाउँथे । तर उनले यसो भन्न थालेको मैले आठ कक्षा पढ्दादेखि नै हो अर्थात् उनलाई वास्तवमै टिवी भएको छ–सात बर्ष पहिले । तर आज उनी भोग्दै थिए वास्तविक टिवी हुनुको पीडा ।

सधैं हल्ला खल्ला गरेर गाउँ नै थर्काउने नारन काकाको अस्ताउँदो स्वरूप देखेर साह्रै नै माया लाग्यो मलाई । उनको हल्ला नसुनिएर पनि होला पूरै गाउँ नै शून्य थियो ।

बिहान लुसुक्क हात पछाडी बाँधेर डाँडा लाग्थे अनि दिनभर त्यही डाँडाको प्रतिक्षालयमा दुनियाँका नानाभाती कुराहरू सुनेर साँझपख फेरि त्यसरी नै ओरालो झर्थे । अब, यो नै उनको दिनचर्या भईसकेको थियो । पहिले उनी आएको र गएको पनि परैबाट थाहा हुन्थ्यो तर अब त…

उनी पारीपट्टी अस्ताउन थालेको सूर्यलाई हेर्दै के–के, के–के कल्पन्थे–सायद कल्पन्थे, एकदिन यो सूर्य झैं मेरो पनि जीवनको सूर्य सदाका लागि यसरी नै अस्ताउने छ !

‘ए, कहिले गएछन् त बुढा ?!’ म अक्क न बक्क परे ।

‘हिजो दिउँसो ३ बजेतिर, सुतेकै ठाउँमा ज्यान छाडेछन् !’ सन्तोषले वाक्य टुङ्ग्यायो ।

बिचरा नारन काका! धन्न सुतेकै ठाउँमा सुखद् मृत्यु अँगालेछौ!

मलाई तिनका चाउरीएका अनुहार, ती थोते दाँत, तिनका निरन्तर गाइरहने भाका, तिनको ज्यान खर्रर याद आयो । पूर्वस्मृती भयो । फ्ल्यासब्याक!

यसपालिको दशैंमा तिमी थियौं र त शुन्य लाग्यो, अब त तिमी नै रहेनौ नारन काका, अझ झन् कति शुन्य हुने हो है त्यो चुरे डाँडा ।

शुभ विदाइ, काका!

—
भाजु महेश, २०६६ मङ्शिर, कालिमाटी चोक, पोखरा

Photo Credit:
Plowing the field. Photo: Sajal Sthapit/Ecoagriculture Partners, Flickr

झ्याउँकिरीहरु झन् झन् ‘झ्याउँ झ्याउँ’ गर्दै त्राहीमाम्का गीत गाउन थाले । कुकुरहरु चिच्याई चिच्याई रुन थाले । जून लाज ढाक्न बादलुको घुम्टो भित्र लुक्न खोज्दै थियो । तर म…म भने त्यही तितो घटना अमिलो सत्यलाई मनमा लिई निकम्मा र मूक भैं आफ्नै दुलोतिर लम्किरहेँ लम्किरहँे ।

—
महेश श्रेष्ठ | भाजु महेश
कुमारीगाल, काठमाडौं
20 April 2003

उही भाइ । मेरो टेवुल अगाडिको कुर्सिमा टुक्रुक्क बसेको थियो । “भाइको नाम ?” मैले सोधे ।
“सुजन ।” उसले आफ्नो नाम बतायो ।
“सुजन के ?” मैले फेरि सोधे ।
“सुजन दर्लामी ।” उसले आफ्नो पुरा नाम बतायो ।
“अनि यहाँ, रेडियोमा किन आएको त ?” मैले उसको अनुहार नियाल्दै सोधे ।
“अ…अ… ” उसले खालि अन्कनाएर, ‘अ…अ…’ मात्र भन्यो । मैले फेरि सोधे,
“किन आको त रेडियोमा घुम्न?”
“हैन काम गर्न । मलाई काम चाहियो सर ।” उसले एकै सासमा भन्याे ।
“काम ? म हाँस्न थाले ।” सायद उ प्रतिको अविश्वासले ममाथि जरा गाड्न थालिसकेको थियो । मैलो आकाशे रंगको फाटेको सर्ट, अनि गाढा रंगको निलो प्यान्ट लगाएको त्यो केटोको आत्मविश्वास भने अचम्मको लाग्यो मलाई ।

“के काम गर्ने हो र ?” मैले मुस्काउँदै सोधे ।
“जे पनि गर्नसक्छु ।” उसले जोस्सिदैं सुनायो ।
“कस्तो जे पनि भन्नाले ?” मैले फेरि सोधे ।
“जे पनि ।” उसको जवाफ यति मात्रै थियो । मैले विस्तारै खोतल्दै र बुझ्दै जाँदा सुजन भाइको पृष्ठभूमि यस्तो रहेछ ।

सुजनको पुर्खौली घर पर्वत रहेछ । पर्वतबाट पोखरा कामको खोजीमा आएका उनका बा–आमा रामघाटमा बालुवा चाल्ने काम गर्दा रहेछन् । सुजन पोखराकै एउटा सरकारी स्कूलमा पाँच कक्षामा अध्ययनरत रहेछन् । आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाले, सुजनलाई नियमित रूपमा आफ्नो मासिक शुल्क तिर्न पनि धौ–धौ पर्दोरहेछ । स्कूल जाने, आउने क्रममा उसले हाम्रो रेडियोको टावर र साइनबोर्ड देखेको रहेछ । उसले हाम्रो रेडियो नियमित रूपमा सुन्ने पनि गरेको रहेछ । आज भने उ आफ्नै स्वइच्छाले यहाँ आएको रे । रेडियोमा बोल्ने अनि कार्यक्रम चलाउने उसको लक्ष्य छ रे ।

“के तिमी रेडियोमा बोल्न सक्छौं ?” मैले सोधे ।
उसको जोस भने कायमै थियो । “अ सक्छु ।” उसले जोस्सिदैं सुनायो ।
म उसको आत्मविश्वास माथि विश्वास गर्न सक्थे ।
“आज म निकै व्यस्त छु, भोलि यसै समयमा आउ न त है ?” मैले भने ।
सुजनले खालि मुन्टो हल्लायो । “सर मैले काम त पाउँछु नि है ?” उसले निन्याउरो अनुहार लाएर जानु अघि फेरि सोध्यो ।
“अ, पाउँछौ, पाउँछौ ।” मैले उसलाई आश्वासन दिए । सुजन ढोकाबाट बाहिर नजाउन्जेल मैले उसलाई नियालिरहे । आजसम्म यसरी काम माग्न म कहाँ कोही पनि आएका थिएनन् । तर आज मलाई यो सुजनको आगमनले अचम्मित तुल्यायो । उसको अनुहार मलाई दिनभर याद आइरह्यो ।

‘रेडियो झङ्कार’ । मैले काम गर्ने रेडियो । म यो रेडियोको स्टेसन म्यानेजर हुँ । हिजो अस्ति झै म राती बाह्र बजेसम्म रेडियोबाट प्रशारण हुने कार्यक्रमको समय तालिका मिलाउनमै व्यस्त थिए । यसो भित्ताको घडिमा हेरे । दिउँसोको ठिक तीन बजेको रहेछ ।

“सर नमस्कार ।” ढोकाबाट एउटा आवाज सिधै मेरो कानमा गुन्जियो । यसो बाहिर हेरे । उही सुजन ।
“अहो, सुजन तिमी ? ल, आउ, आउ भित्रै आउ ।” मैले उसलाई आफ्नो कोठा भित्रै बोलाए ।
उ भित्र पस्यो । आज ऊ हिजोभन्दा सफा र हँसिलो देखिन्थ्यो ।
“बस । ” उसलाई मैले कुर्सितिर देखाउँदै बस्न आग्रह गरे । उ बस्यो ।
“मैले त सोचेको थिए तिमी आउँदैनौ भनेर !” मैले उस्लाई जिस्काउने प्रयास गरे ।
“किन र सर ? म ढिला आए र ?” सुजनको हँसिलो अनुहार अचानक निन्याउरो भयो ।
“हैन, हैन हिजो तिमी यहाँ आ’को सपना पो होकी जस्तो लागेको थियो
मलाई ।…अ साँच्चै, तिमी के काम गर्ने रे ?” मैले उसलाई खुशी बनाउने प्रयास गर्दै सोधे ।
“जे पनि । मैले गर्नसक्ने काम । ” उ अलि हँसिलो देखियो ।
“भने पछि तिमी रेडियोमा कार्यक्रम चलाउन सक्छौ त ?” मैले सोधे ।
सुजन “अ सक्छु ।”
“ल त्यसो भए, हिँड स्टुडियोमा जाऊ ।” मैले उसलाई रेडियोको स्टुडियोमा लिएर गए ।

उ त्यहाँभित्र छिर्नासाथ अचम्ममा प¥यो । सायद उसले रेडियोको स्टुडियो कहिल्यै देखेको थिएन । ल, याँ कुर्सिमा बस । मैले उसलाई एउटा कुर्सितिर देखाउँदै बस्न आग्रह गरे । यता स्टुडियोमा मेरा प्राविधिक साथी गोविन्द थिए । उनी भोलि प्रसारणमा आउने कार्यक्रम सम्पादन गर्नमा व्यस्त थिए । भित्र ‘अन एयर’मा भने झरना थिइन् । उनको कार्यक्रमको समय सकिने बेला भइसेको थियो । सुजन अचम्म मान्दै स्डुडियो भित्रका सामाग्रीहरु जस्तैः साउण्ड मिक्सचर, माइक्रो
फोन, कम्प्युटर, अन एयर लेखिएको लाइट बक्स आदि नियाल्नमै व्यस्त थियो । झरना पनि कार्यक्रम सकेर बाहिर आइन् । मैले सुजनको परिचय उनीहरु दुवैजनासँग गरिदिए । झरना त्यो हिजोको स्क्रिप्ट कहाँ छ ? मैले भरनासँग सुजनलाई पढ्न दिनाका लागि तयार गरिएको स्क्रिप्ट मागे । झरनाले मलाई उक्त स्क्रिप्ट दिइन् । मैले त्यो
स्क्रिप्ट सुजनलाई देखाउँदै भने ।

“ल, सुजन तिमी यो पढ्न सक्छौ ?”
सुजनले स्क्रिप्ट हातमा लियो र मनमनै पढ्न थाल्यो । हामी गोविन्द, झरना र म, एकर्कालाई हेरेर मुसु मुसु हाँस्दै थियौं । सुजनले एकछिन स्क्रिप्ट हेरिसकेपछि मतिर हेर्दै भन्यो, “सर का बोल्ने हो ? म बोलु ।” हामी छक्क प¥यौं ।
“तिमी बोल्न तयार छौ त ?” मैले सोधे ।
“अ, तयार छु ।” सुजन बोल्नका लागि आतुर देखिन्थ्यो ।
“ल एकचोटी पढेर सुनाउँ त ।”
“अ…अ…प्यारा प्यारा मजस्तै साथी हो । रेडियो झङ्कारको रेडियो बाल कार्यक्रम कोपिलामा तपाईंहरु सबैलाई स्वागत छ ।”
अचम्म ! सुजनले स्क्रिप्टमा लेखिएको पहिलो अनुच्छेद खर्रर एकैचोटीमा पढ्यो । झरना, गोविन्द र म तीन छक्क पर्यौं । उसको स्वरमा मिठास पनि भरिएको थियो । हामीलाई लाग्यो सुजनले सजिलैसँग रेडियोमा कार्यक्रम चलाउन सक्छ ।
“राम्रो ! यो तिम्रो स्वर परिक्षा मात्र हो । आजलाई यति नै । त्यो स्क्रिप्टमा लेखिएका सबै कुराहरु तिमीले राम्ररी पढेर आउनु, भोलि । अनि फेरि भोलि राम्रोसँग रेकर्डिङ्ग गरौंला । हुन्छ? ल आज तिमी घर जाउ । भरना, सुजनलाई खाजा ख्वाएर पठाउ है ?”
सुजन गयो । म छक्क परेको थिए । सुजनले बोलेको सुनेर । लाग्छ, बर्षौ बर्षदेखि उ यही रेडियोमा, त्यही माइक्रोफोन अगाडि बसेर कार्यक्रम चलाउँदै आएको छ ।

भोलिपल्ट सुजन एकाबिहानै रेडियोमा आइपुग्यो । सदा झैं उसले मेरो कोठाको ढोकामा उभिएर ‘नमस्कार’ गर्यो । उसलाई मैले कोठा भित्र बोलाए ।
“तिमी त आज कति चाँडै आइपुग्यौ । किन आज स्कूल जानुपर्दैन ?” मैले सोधे ।
“उसले मुन्टो हल्लाएर ‘हैन’ भन्ने संकेत गर्यो । म छक्क परे ।
“किन त ? किन स्कूल नगएको त तिमी ?”
“म स्कूल नग’को तीन महिना भइसक्यो सर ।” उसले आफ्नो वास्तविकता बतायो । उसले किताव किन्न नसकेको अनि स्कूलको शुल्क तिर्न नसकेको कारण स्कूल नगएको तीन महिना भइसकेको रहेछ । मलाई यो कुरा सुनेर ज्यादै दुःख लाग्यो । उसले मलाई स्क्रिप्ट पढेर सुनायो । उसले मज्जाले स्क्रिप्ट पढ्न सक्ने रहेछ । उसको कार्यक्रम पनि रेकर्ड गरियो । अन्नतः उसलाई नियमित रुपमा कार्यक्रम चलाउन दिने निर्णय पनि गरियो । हरेक शनिबार बेलुकी ५ बजे देखि ५ः३० बजेसम्म रेडियो कार्यक्रम ‘कोपिला’ चलाउने भयो, सुजनले । सुजनलाई अन्य रेडियोका कर्मचारी र प्रस्तोतहरुले फुच्चे प्रस्तोता भनेर जिस्काउने गर्दथे । मैले उसलाई मासिक शुल्क, किताप र कापि किन्न पुग्ने पैंसा उसको पारिश्रमिकको रुपमा दिने सर्तमा कार्यक्रम चलाउन दिएको थिए ।

सुजनले रेडियोमा कार्यक्रम चलाउन थालेको एक महिना भइसकेछ । एकदिनको शनिबार सदा झै साढे चारै बजे आएर स्टुडियोमा कार्यक्रमका लागि पूर्व तयारी गर्ने सुजन, पाँच बजिसक्दा पनि आइपुगेन । रेडियोमा कार्यक्रम कोपिलाको जिङ्गल अनि गीत पनि बज्न थालिसकेको थियो । तर अझै सुजनको आगमन भएन । रेडियोमा भएका सबैजना यता र उती अनि खासखास–खुसखुस गर्न थाले। सुजन आइपुगेन । म ससंकित भए । मनमा चिसो पस्यो । के भयो त सुजनलाई । विस्तारै सवा पाँच पनि बज्यो । केही बाल गीतहरु बजाए पछि, म आफैं ‘अन एयर’मा बोल्न थाले ।
“प्यारा–प्यारा भाइ बहिनी हो, आज सुजनको ठाउँमा मेरो आवाज सुनेर तिमीहरू छक्क पर्यौ होला हैन ? तिमीहरु जस्तै म पनि छक्क परेको छु । आज तिमीहरुको प्यारो साथी, प्यारो कार्यक्र प्रस्तोता सुजन…खै किन हो यतिबेला सम्म पनि नआइपुगेको कारण मैले नै कार्यक्रम चलाउनु परेको हो । आशा, गरौं, सुजन आउँदैछ र आइपुग्ने छ । त्यतिन्जेल तिमीहरुको लागि यो अर्को मिठो गीत ।” प्राविधिक मित्र गोविन्दले ‘मेरो घर त ज्यामिरे…’ बोलको गीत बजाएर छाडिदिए । साढे पाँच बजेसम्म पनि सुजनको आइपुगेन । मैले सुजन अर्को हप्ता आउँछ भन्ने बाँचा दिएर कार्यक्रमको बिट मारिदिए ।

एकदिन, दुईदिन, तीन दिन भन्दा भन्दै एक हप्ता पछि अचानक सुजनको आगमन भयो । उसको अनुहार निन्यारो
थियो । उ साह्रै दुःखि देखिन्थ्यो । उसको पछि–पछि एकजना व्यक्ति पनि थिए । उ मातिए झैं देखिन्थ्यो । उसले लरबरिएको स्वरमा मतिर देखाउँदै सुजनसँग सोध्यो, “उही हो तेरो राजन सररररर् ।” सुजनले मुन्टोमात्र हल्लायो ।
उ कस्सिंदै मेरो नजिक आयो । हातको बाउला सुर्कदै मलाई तलदेखि माथिसम्म हेरेर आँखामा आँखा जुधाउँदै भन्यो,
“क्या हो सर, खुब रेडियोको धाक लाइन्छ ।” म छक्क परे । केही बोलिन पनि । मलाई लाग्यो यो मान्छे पक्कै पनि सुजनको आफ्नो मान्छे हुनुपर्छ । उनीहरुलाई मैले रिसेप्सनबाट आफ्नो कार्यकक्षतिर डाके । सुजन अघि–अघि र उ पछि–पछि हल्लिदै मेरो कोठामा प्रवेश गरे । मैले उनीहरुलाई बस्न भने । तर त्यो मान्छे बस्न मानेन, बरु बस्न आँटेको सुजनलाई रोक्दै भन्यो, “साला, बाउ त उभिएको छ । त चाहिँ किन बस्नु परो, हु ?” सुजन पनि बसेन । छेउमै उभिइ नै रह्यो ।

ए, टाढाबाटै ह्वास्स रक्सि गनाउने व्यक्ति अरु कोही नभएर सुजनका पिता पो रहेछन् ।
“तिमी अस्तिको हप्ता किन नआएको सुजन ?” मैले सुजनलाई बिस्तारै सोधे । उसले डराउँदै
आफ्नो बाबुको अनुहारतिर हेर्यो ।
“तपाईंलाई के मतलव ? जे गर्न नआए पनि ?” सुजनको बुबा भनौंदाले मलाई कड्किंदै सोध्यो ।
“तपाईंले के द्या‘छ र आउनलाई ? जाबो किताप, कापि किन्नलाई पन्ध्रसय रुपिया मात्र दिएर पुग्च ? भात खानु परेन, बाउ आमा पाल्नु परेन ? क्यार्न आउनु परो याँ ? खाइँ न पाइँ छाला टोपि लाइँ !”
उ थचक्क अगाडिको कुर्सिमा बस्यो ।

म अवाक रहे । केही बोल्नै नसक्ने भए । ट्वाल्ल परेर सुजनको निमुखा अनुहार हेरिरहें ।
“वा भने मेरो छोराले चाहिँ मरि मरि रेडियोमा बोल्ने, अनि आको पैंसा जति सबै तपैंहरु खाने? म तपाईंको रेडियो सेडियो बन्द गर्दिन्छु । मेरो पावर का‘सम्म छ थाच ?” उ अजङ्गसँग जङ्गिरह्यो । मेरो अफिसको ढोका वरपर रेडियोका अन्य कर्मचारीहरु झुम्मिन थालिसकेका थिए । मैले उनीहरुलाई संकेत गरेर जान भनिदिए । अन्ततः सुजन विस्तारै बोल्यो, “सर मलाई माफ गर्दिनु होला । म अब रेडियोमा बोल्दिन । म कार्यक्रम चलाउँदिन । म बाबा आमालाई नै
काममा सघाउँछु । रामघाटमा बालुवा चालेर आको पैंसाले हामीलाई खान बस्न पुग्छ । म अबदेखि
आउन्न ।” सुजन रुँदै बाहिरियो । उनको बाउ भने कुर्सिमा घुर्न थालिसकेको थियो ।
मैले सुजनलाई रोक्दै भने, “सुजन । पख ।” सुजन रोकियो ।
“सुजन, ठिकै छ तिमी रेडियोमा नबोल, रेडियोमा कार्यक्रम नचलाउ । तर, तिमीले पढ्न नछोड,
बा ।” मैले उसको काँधमा हात राख्दै भने । “तिम्रो पढाई राम्रो छ । तिमी पढेर पछि चाहेको मान्छे बन्नसक्छौं । तिमी पढेर असल मान्छे बन्न सक्छौं । म तिमीलाई चिनेको स्कूलमा छात्रवृत्ति मिलाईदिन्छु । तिमी त्यही पढ्नेछौं ।”

सुजनले पक्क परेर मलाई हेरिरह्यो । “हो सुजन, तिमी भोलि देखि नै बिद्या हाईस्कूलमा भर्ना हुनेछौ, तिमी त्यही पढ्नेछौ । आज, मैले थाहा पाए तिम्रो रेडियो बोल्ने रहर हैन बाध्यता रहेछ भनेर ।” सुजनले आफ्नो आँखाको आँसु पुछ्यो । उसको मुहारमा खुशी छायो । “हो र सर, के अब मैले पढ्न पाउँछु ?”
मैले उसलाई आश्वासन दिंदै भने, “हो, हो तिमीले अब चाहुन्जेल पढ्न पाउने छौं । तिमीले राम्रोसँग पढ्नुपर्छ । असल मान्छे बन्नु पर्छ ।”
सुजनले आफ्नो बाबुलाई कुर्सिबाट झक्झकाउँदै उठायो । सायद उसको आधि मात छुटिसकेको थियो । उ मुख चपाउँदै उठ्यो र ‘के भयो ?’ भने झैं चारैतिर हेर्नथाल्यो । मैले सुजनलाई भोलि बिहान नौं बजे आउन भन्दै, उसलाई घर जानको लागि भने । उ आफ्नो बाबुसँग बाहिरियो । उनको बाबुले मुख्य ढोकाबाट बाहिर निस्कनु अघि मतिर फर्केर ‘नमस्कार’ गर्यो, अनि फनक्क फर्केर सुजनको हात समातेर बाहिरियो ।

सुजनलाई मैले बिद्या हाइस्कूलमा भर्ना गरिदिए । उसले चाहुन्जेल सोही बिद्यालयमा पढ्न पाउने गरी छात्रवृत्ति पनि पायो । बेला–बेलामा सुजनलाई भेट्न म स्कूल गइरहन्छु । उसको पढाई राम्रो हुँदै गएको कुरा स्कूलका प्रधानाध्यपकले भेटमा बताउनु हुन्थ्यो । साथीहरुसँग पनि मिलनसार सुजन, राम्रो अंक ल्याएर उत्तिर्ण हुँदै आएको छ ।

म सुजनको उत्तरोत्तर प्रगतिको कामना गर्ने गर्छु । आशा छ उसले एकदिन उच्च शिक्षा हासिल गर्नेछ, अनि आफ्नो रेडियोमा बोल्ने सपना पूरा गर्नेछ । ‘रेडियोमा बोल्ने केटा’ तिमीलाई मुरीका मुरी शुभकामना !

—
महेश श्रेष्ठ | भाजु महेश, २०६७ माघ २५ गते